(Een aangepaste versie van deze column is eerder gepubliceerd in de april-uitgave van het wijkblad van Grootstal en Hatertse Hei, De Heistal. Het wijkblad De Heistal is hier digitaal in te zien.)
Dat bijzondere, achteloze samen!
Enige tijd geleden, nog net iets voor het begin van het nieuwe jaar, zat ik in een vrijwilligersoverleg om een activiteitenmiddag te organiseren. We waren volop bezig met de planning toen we in een periode vol vakantie en vrije dagen belandden. De griepepidemie was daarnaast net bezig de motor warm te draaien. Er werden daardoor bijeenkomsten afgezegd. Mensen kwamen niet opdagen. Langzaam begonnen zich op die manier de eerste problemen in de onderlinge communicatie af te tekenen.
Het belang van samenwerking
In eerdere columns had ik het al vaak gehad over het belang van samenwerking voor een wijk. Nu bleek eens te meer dat praten over samenwerking een stuk makkelijker is dan er in de werkelijkheid vorm aan te geven. Want we luisterden steeds minder goed naar elkaar. Onderhuidse irritaties begonnen te ontstaan, om afwezigheid, om onduidelijke afspraken, om gebrek aan overzicht. Om alles nog in goede banen te kunnen leiden zat er uiteindelijk nog maar één ding op: op tafel te leggen dat de huidige gang van zaken ons ‘samen’ aan het beschadigen was.
Pijnpunten op tafel
Leuk was anders. Het werd een spannende, moeilijke bijeenkomst, met veel emotie. Er was onderling wantrouwen ontstaan en verwijten over en weer werden - regelmatig met pijnlijke hard volume - uitgesproken. Toch was het goed dat we op deze manier de pijnpunten op tafel brachten. Dat we, na lang praten, weer naar elkaar luisterden. En uiteindelijk, toen alle angels eruit waren, konden constateren dat we wel nog steeds de wens deelden om die leuke middag neer te zetten. Zo vonden we gelukkig toch nog ons ‘samen’ weer terug.
’Samen’ is er niet achteloos
Door de problemen in de samenwerking – en vooral doordat ik had gemerkt hoe gemakkelijk die problemen eigenlijk waren ontstaan - realiseerde ik me opnieuw dat het ‘samen’ waar ik zo vaak over schrijf er zeker niet ‘zomaar’ is. Samen bestaat niet op achteloze wijze. Het vergt juist een bijzondere inspanning. Zoals ik in een eerdere column schreef: een ‘goede wijk’ is geen plek die zomaar, vanuit het niets ontstaat. Het is geen plek waar je plotseling in ontwaakt en die dan ‘goed is’. Een wijk is juist een omgeving waar hard gewerkt moet worden om die omgeving tot ‘goed’ te kunnen maken.
Wat is ‘samen’?
In dat kader realiseerde ik me dat ik regelmatig schrijf over ‘samen’, maar zonder goed uit te leggen wat ik daar dan precies mee bedoel. Alsof het zo voor de hand liggend is wat dit ‘samen’ eigenlijk behelst. Terwijl dat misschien helemaal niet zo helder is. Dus waar heb ik het zelf eigenlijk over wanneer ik dat woordje ’samen’ in de mond neem? Wanneer ik het heb over ‘samen’, dan laat ik mij daarvoor inspireren door de socioloog Richard Sennett, die vooral bekend is vanwege zijn onderzoek naar steden, werk en cultuursociologie.
Samen: formeel en informeel
Sennett heeft veel geschreven over het idee van gezamenlijkheid en samenwerking. Hij vat in zijn boek ‘Samen, een pleidooi voor samenwerken en solidariteit’ dan ook perfect samen wat ik bedoel met die samenwerking in de wijk waar ik voortdurend voor pleit. Hij definieert samenwerking als een overeenkomst waarbij alle partijen voordeel beleven. Een dergelijke samenwerking kan zowel formeel en groot zijn (denk aan de bouw van een nieuw activiteitencentrum in een wijk), als dat het ook informeel en heel klein kan zijn (een praatje op de hoek van de straat is voor Sennett ook een vorm van samenwerking).
Samen als ambacht
Toch is deze Sennett’s definitie van ‘samenwerking’ als een informele en formele activiteit die gericht is op wederzijds voordeel niet het belangrijkste dat ik van deze socioloog geleerd heb. Het belangrijkste is het volgende. Samenwerking is, volgens Sennett, eigenlijk juist iets heel bijzonders: het is een vaardigheid die mensen zich werkelijk eigen kunnen maken door er veel in te oefenen en in aan te scherpen. Samenwerken is op die manier een vaardigheid die mensen steeds beter kunnen leren beheersen en in de vingers kunnen krijgen, om uit te oefenen als een daadwerkelijke ambacht!
Samenwerken als ‘dialogische vaardigheid‘
Voor samenwerking is dan ook een hele bijzondere vaardigheid nodig, die Sennett samenvat met de term ‘dialogisch’. Deze ‘dialogische vaardigheid’ bestaat voor hem uit de volgende verzameling vaardigheden. Het gaat om: (1) goed kunnen luisteren, (2) tactvol kunnen handelen, (3) in staat zijn om te zoeken naar overeenkomsten, (4) verschillen van meningen te kunnen laten bestaan en (5) moeilijke discussies te kunnen (ver)dragen. Samenwerking bestaat dus uit een indrukwekkende combinatie van vaardigheden, die Sennett in zijn boek ook nog eens stuk voor stuk gedetailleerd uitwerkt, om duidelijk te maken wat hij ermee bedoelt.
Samen doe je er niet even bij
Bovenstaande maakt wat mij betreft vooral het volgende duidelijk. Wanneer ik stel dat we zouden moeten inzetten op een goede samenwerking in de wijk, gebruik ik eigenlijk gemakkelijke woorden voor iets dat juist heel bijzonder is. Bijzonder is niet iets achteloos, dat je ‘er even bij doet‘.
Samen is een vaardigheid, iets waar je moeite voor moet doen en het is uiteindelijk juist niet iets dat voor de hand ligt, of zomaar is bereikt. En toch, juist dat bijzondere, dat niet voor de hand liggende: dat gun ik de wijk. Ik hoop namelijk dat er in onze wijk op heel veel plekken juist achteloos gezegd kan worden: ‘Hier doen we het samen.‘
Want dat achteloze samen? Dat is juist heel bijzonder!
Rogier is columnist, zowel bij het Wijkblad Brakkenstein als bij het wijkblad De Heistal. Hij schrijft vooral over sociaal-maatschappelijke onderwerpen en heeft daarnaast een eigen blog: http://rogierteerenstra.wordpress.com waar hij schrijft over diverse onderwerpen op gebied van spiritualiteit, psychologie en filosofie. Je kunt contact met hem opnemen via